مدیریت پسماندهای پزشکی

هدف از مدیریت پسماند پزشکی کمک به حفظ سلامت عمومی و محیط زیست در مقابل اثرات نامطلوب پسماندهای پزشکی، اطمینان از مدیریت اجرایی مناسب و ایجاد روندی مناسب و ضابطه مند برای تولید، حمل، نگهداری، تصفیه و دفع پسماندهای پزشکی می‌باشد.

پسماند به مواد جامد، مایع و گاز(غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولید کننده زائد تلقی می‌گردد.

گروه‌های اصلی پسماندها

پسماندهای عادی، پسماندهای پزشکی (بیمارستانی)، پسماندهای ویژه، پسماندهای کشاورزی و پسماندهای صنعتی را در ادامه توضیح خواهیم داد.

پسماندهای پزشکی (بیمارستانی)

به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه پسماندهای پزشکی گفته می‌شود. 

پسماند پزشکی عادي

در صورت مخلوط شدن پسماندهای عادی با یکی از پسماندهای عفونی، شیمیایی، رادیواکتیو و نظایر آن خارج کردن آن ممنوع بوده و پسماند غیر عادی محسوب می‌شود. در خصوص پسماندهای ایستگاه پرستاری بخش دیالیز و اورژانس و قسمت اداری آزمایشگاه مانند سایر ایستگاه‌های پرستاری، در صورتیکه قرار دادن کیسه‌های پسماند عادی باعث اختلال در فرایند تفکیک نشود، می‌توان کیسه مشکی قرار داد.

 پسماندهای ویژه

به کلیه پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت، بیماری زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزء پسماندهای ویژه محسوب می‌شوند.

طبقه بندی پسماندهای پزشکی ویژه 

• عفونی
• نوک تیز و برنده
• پرتوساز
• آسیب شناسی
• پسماندهای شیمیایی و دارویی
• ظرف‌های تحت فشار
• شیمیایی خطرناک
• دارای فلزات سنگین

پسماند پزشکی ویژه در مراکز درمانی 

 کلیه پسماندهای تولید شده در مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی (نظیر بیمارستان‌ها، پلی کلینیک‌ها، درمانگاه‌ها، سازمان انتقال خون، مطب‌ها، خانه‌های بهداشت و…) مراکز تحقیقات پزشکی و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت، بیماری زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ومدیریت ویژه نیاز دارند، پسماند پزشکی ویژه خوانده می‌شوند. مدیریت اجرایی پسماندهای ویژه به عهده تولید کننده خواهد بود. درصورت برطرف نمودن عامل خطرساز مدیریت آن با عهده شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و بخشداری‌ها خواهد بود.

پسماندهای عفونی

پسماندهای عفونی در کيسه‌های پلاستيکی مقاوم و زرد رنگ با برچسب عفونی جمع آوری شود.  پسماندهای اتاق عمل، اتاق‌های ايزوله، بخش دياليز، اورژانس و آزمايشگاه عفونی محسوب شده و از قرار دادن ظروف برای پسماندهای عادی خودداری شود. کليه پسماندهای آلوده به خون وفرآورده‌هاي خونی، کليه پسماندهای مربوط به آزمايش‌های تشخيص طبی و تحقيقات پزشکی، پسماندهاي پاتولوژی، کليه ترشحات وپسماندهای آلوده به ترشحات بيماران عفونی، کليه مواد و وسايلی که با بيمار عفونی تماس داشته‌اند، کشت‌های بيولوژيک ومحيط‌های کشت، پسماندهای اتاق‌های ايزوله، پسماندهای بخش‌های دياليز، پسماندهای ناشی از جراحی واتوپسی، اعضاء واندام‌های قطع شده وجنين.

پسماندهای تیز و برنده

اقلامی هستند که می‌توانند موجب زخم، بریدگی یا سوراخ شدگی شوند. نصب ظروف محکم و ایمن در اتاق بیماران، اتاق‌های بستری و تحت نظر مانند اورژانس، راهروها و سالن‌های عمومی به جز در بخش‌های مشخص شده قرار نمی‌گیرد. امکانات مذکور درموارد لزوم به همراه ترالی به بالین بیمار اورده می‌شود. در بخش‌های ویژه و اتاق ایزوله، اتاق خونگیری ازمایشگاه و اتاق عمل به جز بخش‌های دیالیز، مراقبت‌های ویژه قلب و مراقبت‌های ویژه کودکان در یونیت هر بیمار می‌توان سیفتی باکس قرار داد که در محل مناسب به صورت ثابت و فیکس شده باشد. سوزن‌ها، سوزن‌های زیر جلدی، تیغه چاقوی جراحی و دیگر تیغه‌ها، چاقو، ست انفوزیون، اره، شیشه شکسته‌ها، الم و المل و سایر اقلام شیشه‌ای آزمایشگاه، ناخن بیماران و هر شیء برنده، در ظروف محکم و ایمن زرد رنگ با درب قرمز و برچسب تیز و برنده جمع آوری می‌شود.

پسماندهای پرتوساز

پسماندهای محتوی مواد رادیو اکتیو شامل مقررات خاص خود می‌شود و از شمول این ضوابط خارج است.

پسماندهای آسیب شناسی

شامل بافت‌ها و آبگونه‌های انسانی، تکه‌هایی از بدن انسان، خون و سایر آبگونه‌های بدن و جنین می‌شود.

پسماندهای شیمیایی و دارویی

شامل داروهای تاریخ گذشته یا غیر لازم اقلامی که حاوی دارو و یا اقلامی که به دارو آلوده شده‌اند. مانند قوطی‌ها و شیشه‌های دارویی که در صورت آزاد شدن در محیط برای انسان و محیط مضر خواهند بود.

ظرف‌های تحت فشار

مانند سیلندرهای گازها، کارتریج گاز و قوطی افشان.

پسماند دارویی خطرناک

مانند داروهای تاریخ گذشته یا غیر لازم (اقلامی که حاوی دارو یا اقلامی که به دارو آلوده شده‌اند مانند قوطی‌ها و شیشه‌های دارو) که در صورت آزاد شدن در محیط برای محیط و انسان مضر می‌باشد.

پسماندهای دارای فلزات سنگین

شامل باتری‌ها، ترمومترهای شکسته و یا غیر قابل استفاده، سایر وسایل دارای جیوه برای اندازه گیری فشار خون، باتل‌های سرم در صورتی که حاوی مواد شیمیایی و خطرناک باشند به عنوان پسماند شیمیایی دارویی محسوب می‌شوند. پسماندهای شیمیایی در کیسه‌های پلاستیکی سفید یا قهوه‌ای رنگ در ظرف سفید یا قهوه‌ای با برچسب پسماند شیمیایی دارویی جمع آوری می‌شوند.

جمع آوري و جابجايي

به منظور جلوگیری از انباشته شدن پسماند در داخل ساختمان، پسماندها باید بطور منظم جمع آوري شده و به محل نگهداری مركزی انتقال یابند. پسماندهای عفونی و عادی باید همه روزه (یا در صورت لزوم چند بار در روز) جمع آوری و به محل تعیین شده براي ذخیره موقت پسماند، حمل شوند. باید جای كیسه‌ها و ظروف مصرف شده بلافاصله كیسه‌ها و ظروفی ازهمان نوع قرار داده شود. سطل‌های زباله پس از خارج كردن كیسه های پر شده پسماند، بلافاصله شستشو و گند زدایی شوند.

مدت زمان نگهداري پسماند در محل نگهداری در صورت عدم وجود سیستم سرد كننده، زمان نگهداری موقت پسماندهای عفوني (فاصله زمانی بین تولید و بی خطر سازی) در شرایط آب و هوای گرم 24 ساعت و سرد 48 ساعت می‌باشد در برخي موارد (مطابق ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماندهای پزشكی و پسماندهای وابسته) این زمان قابل تغییر است.

آزمایشگاه زیست آزمون پارس در این مقاله به بررسی مدیریت و انواع پسماندهای پزشکی پرداخت تا بتوانید علاوه بر مدیریت با انواع آنها آشنا شوید.