گرد و غبار چیست؟
با رشد جوامع، گسترش فعالیت‌های انسانی و تلاش برای استفاده هرچه بیشتر از منابع زمین نظیر حفر چاه‌ها برای استخراج آب‌های زیر زمینی و قطع کردن درختان، تغییراتی در ساز و کار طبیعت رخ داده است که در گذشته کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت. بازخورد این فعالیت‌ها با گذشت زمان آشکارتر شد تا اینکه امروزه، از گرد و غبار به عنوان یک معضل یاد می‌شود.
گرد و غبار به طور خلاصه، ذرات جامد خاک‌های سطحی به صورت معلق در هوا می‌باشند که به دلیل اندازه کوچکی که دارند، مدت زیادی در هوا باقی می‌مانند و می‌توانند همراه جریان هوا حمل شوند. به عبارت دیگر، گرد و غبار عبارت است از ذرات جامد معلق در جو به طوری که موجب تیرگی نسبی هوا شده و میزان دید افقی و عمودی را کاهش می‌دهد. ذرات گرد و غبار با اثر گذاری بر پوشش گیاهی و کاهش عملکرد فتوسنتز و اختلال در تنفس گیاهی باعث کاهش عملکرد گیاهان مي‌شوند و در نتیجه کاهش تولید و محصول را به دنبال دارند.
بر اساس تعریفی دیگر، به ذرات کمتر از 100 میکرون یا 1/0 میلیمتر که به صورت معلق در هوا در می‌آیند و در ابعاد شن بسیار ریز، سیلت و رس دیده می‌شوند گرد و غبار می‌گویند. برخی کارشناسان ذرات کمتر از 2 میکرون را گرد و غبار می‌نامند. گرد و غبار شامل مجموعه‌ای از ذرات معدنی، عناصر سنگین، رس‌های کلوئیدی و ذرات بیولوژیکی با منشأ آلی و موجودات زنده می‌باشد که توسط فرآیندهای مختلف و از منابع گوناگون طبیعی و انسان زاد به اتمسفر وارد می‌شوند. گرد و غبارهایی با قطر کمتر از 5/2 میکرون به علت نفوذ در مجاری تحتانی ریه‌ها خطرناک هستند. ذرات گرد و غبار در هوا نشان دهنده یک مجموعه مواد آلی و غیر آلی در اندازه‌های مختلف هستند که معمولا ذرات با قطر کمتر از 5/2 میکرومتر دارای بیشترین فعالیت و تاثیر بر محیط زیست می‌باشند.
گرد و غبار چیست؟
تاثیر گرد و غبار بر عوامل مختلف
در تعاریف ملاحظه می‌شود که گرد و غبار یا گرد و خاك توده‌هایی از ذرات جامد ریز، غبار، دود و… است که در جو پخش شده و برای سلامت انسان بسیار زیان آور است و در کشاورزی و صنعت نیز اثرات زیانبار مختلفی دارد. طوفان‌های گرد و غبار شامل ذرات ریز خاك هستند و ممکن است در مواقع خاص تا ارتفاعات چند کیلومتری بالای سطح زمین پراکنده شوند.
ضمنا گرد و غبار از ترکیب ذرات ریز خاک با آلاینده‌های شهری به وجود می‌آید و در منابع خبری در روزهای همراه با گرد و غبار از این اصطلاح زیاد استفاده می‌گردد. غلظت گرد و غبار با واحد میکروگرم بر متر مکعب مشخص می‌شود. با توجه به معیارهای موجود، اندازه گرد و غبار در هوای پاک دارای استاندارد 15 میکروگرم بر متر مکعب است اما با افزایش شدت باد و بالطبع افزایش گرد و غبار و آلودگی هوا در برخی موارد به دو هزار میکروگرم بر متر مکعب یعنی حدود 130 برابر استاندارد می‌رسد. از دیدگاه بهداشت عمومی ذرات معلق، از آلاینده‌های اصلی هوا می‌باشند.
تاثیر گرد و غبار بر عوامل مختلف
منابع عمده گرد و غبار
اکثریت گرد و غبارهای دنیا از نواحی محدودی مانند بیایان بزرگ آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوب غربی، مرکز استرالیا، مغولستان و بخش‌هایی از قاره اروپا و آمریکا منشاء می‌گیرند. در بررسی توزیع جهانی از این کمربند به عنوان کمربند غبار نام برده می‌شود. این کمربند جغرافیایی در نیمکره شمالی واقع است. در منطقه خاورمیانه از شمال آفریقا تا چین گسترش دارد. به طور کلی منابع عمده گرد و غبار عبارتند از سرزمین‌های کم ارتفاع و کم بارانی که از میانگین بارش سالانه کمتر از 250 میلیمتر برخوردار هستند. بزرگترین منابع تولید غبار در کره زمین در نیم کره شمالی از سـواحل شـمال غربـی آفریقا آغاز شده و ضمن عبور از خاورمیانه، آسیاي مرکزي و جنوبی به چـین مـی‌رسـند. بـیش از 70 درصد از طوفان‌های گرد و غبار از بیابان‌های آفریقـا منشـا مـی‌گیرنـد.
گرد و غبارها در جهان بـه عنـوان بخشـی ازآثار و عوارض فرسایش بادي، عموماً مختص مناطق خشک و نیمه خشک است، اگرچه دامنه اثرات آن ممکن است به بخش‌های وسیع‌تر و حتی مناطق مرطوب و نیمه مرطوب هم گسترش یابد. وانگ و همکاران (2011) با مدل‌های اسپلیت طوفان‌های به وقوع پیوسته در جهان را ردیابی کرده و بیابان شمال آفریقا، خاورمیانه و مغولستان و شمال غربی چین را به عنوان کانون اصلی تولید گرد و غبار در سال 2008 اعلام نمودند.
از منشاهای گرد و غبار در داخل کشور از عراق و شرق سوریه و پدیده بادهای محلی فصلی 120 روزه در استانهای جنوب شرقی ایران و دامنه‌های کوه‌های استان خراسان جنوبی، خراسان رضوی و وجود دو کویر بزرگ در ایران (حاشیه استانهای یزد، کرمان و اصفهان) می‌توان نام برد. نتایج مدل‌های اسپلیت (2011) نشان داد رسوبات آبرفتی حوزه رودخان‌های دجله و فرات در سوریه و عراق در بیش از 70 درصد طوفان‌های گرد و غبار غرب آسیا نقش دارد. ردیابی ذرات غبار جوی جنوب غربی ایران با مدل اسپلیت در ارتفاع 500 تا 1500 متر بیانگر این است که گرد و غبار عمدتا از بیابان مرزی بین عراق و سوریه و همچنین رسوبات آبرفتی دجله و فرات منشاء می‌گیرد. استقرار سامانه کم فشار موسمی در جنوب ایران و شبه جزیره عربستان در تابستان به همراه سیستم پرفشار شمال آفریقا، یکی از عوامل عمده سینوپتیکی در تشکیل سامانه‌های گرد و غباری جنوب غربی آسیا و به خصوص عربستان است.
منابع عمده گرد و غبار
عوامل موثر در ایجاد گرد و غبار
نوع عملکرد در مدیریت اراضی و منابع آب، احداث سد، انحراف مسیر رودخانه و برداشت بی رویه آب نیز می‌تواند در ایجاد پدیده گرد و غبار مؤثر باشد. همچنین کاهش شدید رطوبت خاك بر اثر کاهش شدید بارش در دهه‌های گذشته به ویژه در شمال خاورمیانه که منطقه تغذیه رودهاي بزرگ بین النهرین می‌باشد و نیز افزایش فرکانس عبور امواج کوتاه و سریع با مؤلفه باد مداري قوي از دلایل اصلی وقوع طوفان‌های منطقه هستند. عواملی مثل گسترش صنایع آلوده کننده، فعالیت‌های کشاورزی نادرست و بهره برداری غیر اصولی از معادن وپساب‌های آلوده، استفاده از کمپوست، کودهای شیمیایی، حشره کش‌ها و… از جمله عوامل انسانی به وجود آورنده ریز گردها و آلایندگی آنها به شمار می‌آیند. برخی از این عوامل سبب خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و در نهایت موجب افزایش بیایان زایی و تولید ریز گردها می‌گردند.
عوامل موثر در ایجاد گرد و غبار
تاثیر فلزات سنگین بر انسان
فلزات سنگین یکی از مهمترین آلاینده‌های زیست محیطی هستند که از طریق تنفس، همراه غذا، یا جذب از طریق پوست می‌توانند وارد بدن شوند که اگر با سرعتی بیش از راه‌های سمزدایی بدن در بافت‌ها تجمع کنند، به تدریج سمیت خود را آشکار می‌کنند. فلزات سنگین با ایجاد سرطان و آسیب به سیستم ایمنی و عصبی و خطر بالای ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و ریوی بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارد. آلودگی هوا یکی از عوامل کاهش امید به زندگی است. یکی از منابع اصلی تولید فلزات سنگین در شهرها صنایع کوچک و بزرگ و نیز وسایل حمل و نقل می‌باشند که با تولید آلاینده‌ها و ورود به هوا، اولین حلقه آلودگی را ایجاد می‌نمایند. سپس این مواد از طریق فرونشست جوی وارد خاک‌ها شده و در آنها تجمع می‌یابند. این آلاینده‌ها خاصیت تجمع پذیری و سرطان زایی دارند و می‌توانند مشکلات متعدد بهداشتی و زیست محیطی را ایجاد کند. به عنوان مثال فلز سرب می‌تواند باعث ناهنجاری عصبی در کودکان و افزایش فشار خون در بزرگسالان شود، جذب بالای روی به میزان 1 گرم در انسان با دردهای شکم و گوارش همراه باشد، همچنین روی و مس در جذب بدن با یکدیگر رقابت دارند. افزایش روی در محدوده 100 تا 300 میلیگرم در روز با کم خونی سلولی همراه است و منجر به کاهش جذب مس در بدن می‌گردد. همچنین کروم شش ظرفیتی در انسان سبب نکروز شدن کبد، التهاب کلیه و نهایتا مرگ می‌شود.
ممنون که در این مقاله نیز با آزمایشگاه زیست آزمون پارس همراه بودید.
بدون نظر